Рубрика «Кым-даа, чуу-даа уттундурбаан…» Севил угбай.

Бистер, тыва эки турачылар, ынчан дайынче кирерде дөгере аныяк-чалыы турган бис. Бистиң эскадроннуң хүндүлүг кижилериниң бирээзи Ооржак Севил Матпаевна чораан. Тулчуушкун үезинде-даа, кыска дышта-даа ооң адын, дайынчы эрге-дужаалын адап чыткан кижини ам бөгүн арай-ла сагынмайн-дыр мен. Аңаа хамаарыштыр бистиң ааска эптешкен сөзүвүс — эң-не эргелиг, чылыг-чымчак сөс—«угбай» турган.

Тываның эрес-дидим кыстарындан эң-не улуг назылыг ийи кижи чораан, оларның бирээзи — Ооржак Севил. Ол 1916 чылда Чадаана хемге ядыы арат Матпааның өг-бүлезинге төрүттүнген. Бистиң аравыска эртем-билиглиг-даа, орус дылга черле шевергин чугаалаар кижилерниң бирээзи ол турду. Ооржак Севил 1936–38 чылдарда Москвага Чөөн чүк улустарының Коммунистиг университединге өөренип чораан. Дайын мурнунда тыва эки турачы аъттыг шериг эскадронунуң санинструктору болгужеге, ол Тыва Арат Республиканың Үстүкү Шүүгүзүнүң секретарынга барык-ла беш чыл ажылдап каапкан турган.

Ооң аажы-чанында, бодун ап чоруурунда черле артык-тудуу чүве чок, бир көөрге, турум-даа ышкаш сагындырар болзажок, кончуг кижизиг, биче сеткилдиг кижи чүве.
Бистиң тыва эки турачыларывыстың баштайгы тулчуушкунга төккен ханын, балыг-бышкын, аарышкызын эң баштай көрген кижи Ооржак Севил чүве.

Деражно дээш шаап халдаашкынның бүдүүзүнде улуг лейтенант Монгуш Саттың взводу дүнеки камгалалга немец хайгыылчылар-биле сегиржип алыышкынга балыглаткан Баян-Төгүске, Сундуй-оолга баштайгы дузаны Ооржак Севил көргүскен. Деражно дээш тулчуушкунга маадырлыы-биле өлген Монгуш Сат, Түлүш Сеңгии оларның чүрээ сокпайн, ханы төктүп чыдырда безин ыглап ора, шарып турган кижи кымыл? Ооржак Севил угбай.
Октар сыылаан тулчуушкун, үезинде балыглатканнарга баштайгы дуза чедирери ындыг белен бе? Чанында бомба-снаряд сыгырбышаан частып турар, чанында он-он кижи кескен чиңге хаак дег калбаш кээп уңуп турар. А сен ол үеде ок кажан-на меңээ дээптер ирги деп коргунчуг бодалды шагда-ла уткан, канчап-чооп балыглаткан дайынчыны ыңык, озалааш, ок четпес черже үндүрүп, канчап ооң тынын алырыл деп бодалга алзыпкан, малгаш аразында үнгеп-союп турар сен.

Севил угбай каш удаа маадырлыг чоруктарны кылган. Балыглаткан солдаттың тынын алыры — эрес-дидим чорук-тур, он-он дайынчы ооң ачызында амы-тынындан чарылбаан.
Дайын соонда Ооржак Севил, тайбың үеде ооң ат-сывы—Надежда Матпаевна Даваа, Тыва автономнуг областың күүсекчи комитединиң чанында Күрүнениң айыыл чок черинге үр үеде ажылдаан. Кадыының байдалы-биле оон халашкаш, СЭКП Тыва обкомунга секретарь-машинакчы болуп ажылдап тургаш, пенсияже үнген.
Тыва эки турачы оолдар-кыстарның угбазы Ооржак Севил (Надежда Матпаевна Даваа) аар аарааш, 1973 чылда мөчээн.

TOP