Ада-чурт маадырларынын хунунге. «Бистиң улуг буруңгуларывыс. Александр Суворов»

Суворовтуң ады болза, орустуң арат чонунуң эрткен төөгүзүнде маадырлыг аттарның иштинде эң-не алдарлыг аттарының бирээзи болур. Ооң бүгү ле амыдыралы бичиизинден эгэлээш ле, шеригниң херээ биле шуут холбашкан, ооң сөзү биле алырга «Бодунуң төрээн чуртунуң алдар адынга шуут бердинген», – кижи дир.
Суворов шериг сургуулунга бодунуң кошкак мага-бодун быжыктырып алгаш, 70 харлыынга чедир ле солдат шериглер биле кады кончуг берге походтарны эртип, бүгү ле берге-берге шаптык-моондактарны ажып тиилээр дугайында, бодунуң үлегер чижектерин шериглеринге көргүзүп өөредип чораан.

Суворов болза, бодунуң мөңге алдарлыг дайынчы дуржулгазын «Тиилелгениң эртеми» деп төөгүлүг номунга тодаргайлап бижээн. Аңаа Суворовтуң үндезин кылдыр салган чүүлдери болза:
1. Дайынга шериглерниң эрес дидим болур чоруу болза, тиилелгени хандырарының кол чүүлү болур. Кижи – дайынның кол чепсээ болур. Солдат – автомат эвес, харын шеригниң херээн билир кижи болур.
2. Шериглерни чүгле дайын үезинде кылыр чүүлдеринге өөредир херек. Тайбың үениң шериг өөредилгезин дайын үезинде байдалга чоокшуладыры эрге-чок чугула. «Өөренири – аар, походтаары – чиик болур».
3. Тиилелгениң эң не чугула чүүлдериниң бирээзи согуушкуннуң дүргени болгаш хеп-хенертен болуру-дур. «Тиилелге буттан хамааржыр, ынчаарга, холдар – тиилелгениң чүгле чепсээ».
4. Дайзынны билир херек. «Ооң шериглерин, ооң хөделириниң аргаларын өөрениңер , ооң дынзыг болгаш кошкак талаларын өөрениңер».
5. …Дайзынны соп киреринге шерииңни көвүдет… Маадыр базымыңны ийи катап улгатыргаш, дүрген болгаш хеп-хенертен халда.
6. Дутурганнарны болгаш тайбың чурттакчыларны оваарымчылыы биле, камныы биле көөр дугайында шериглерни өөредири эрге-чок чугула. «Кем чок чурттакчыларга хол дээп болбас…» – деп бижээн.

Суворов болза, төрээн чурттуң херээ дээш, темиселдиң дайынчы тиилелгелериниң аргаларынга бодунуң бүгү шериглерин могаг-шылаг өөредип чораан. Ынчаңгаш, ооң шерии болза, хөй катап бооп турган эң-не берге тулчуушкуннарга-даа эрес маадырлыг чоруун ышкынмайын , алдарлыг тиилелгелерни чедип ап чораан.

Салчак Лопсан, «Бистиң улуг буруңгуларывыс», 1942 г.

TOP