Тыва эки турачыларга тураскаадыг

Кыргыс (Суукай) Норжуң Балчыр-ооловна (1923-1996) 1943 чылда Ада-чурттуң Улуг дайынынче аъттаныпкан 220 тыва эки турачы оолдар-кыстарның бирээзи.

Норжуң Балчыр-ооловна 1923 чылдың октябрь 11-де Чаа-Холдүң Үрбүн Кашпалынга торүттүнген.

Ада-чурттуң Улуг дайынының эн-не берге кадыг-дошкун оттуг чылдарында дузаламчы чыыр комиссиязының ажылын чортуп, кыштың чыкылама соогунда, чайнын изиинде уй гу-дыш чок арат-чоннуң ортузунга тайылбыр ажылын чорудуп, бодунуң кызымакайын коргускен турган.

1943 чылдың август айда Харылзаа Яамызының сайыды Шыырап Кыргыс Норжуңну келдирткеш, чугаалаан: — Че, кызым, немец-фашистиг араатаннарны чылча шаварынче ок-боозун холунга туткаш, киржир дугайында Тываның Нам, Чазааның арат-чоннуң изиг күзелин Улуг Совет Эвилелиниң Нам, Чазаа, Дээди кол командылакчы эш Сталин чопшээреп каан-дыр. Ынчаарга силерниң билдириишкиниңерни ТАРН ТК база-ла чопшээреп каан дугайында менээ дыңнатты. Сенээ эн-не экини күзеп, маадыр болуп чедип келириңни күзээр-дир мен, — дээш Норжуңнуң холун тудуп, тыва езу-биле ооң бажын чыттап каан.

Улуг дарганың ындыг йорээлин хүлээнгеш, Кыргыс Норжуң Украинаның Ровно облазының хоорай-суурларының хостаарынга бодунуң эрес-дидимин чангыс эвес удаа коргускен.

Фронтучу шолдеринге санинструкторлап тургаш, чүнү корбээн дээр, чеже балыгланган кижилерни үндүрбээн дээр. Бир-ле катап Сурмичи адаанга кежээ балыгланган Данзын-оолдуң үзе аттырыпкан будун шарып бергеш, дыңнаарга, ырак эвесте кижи човууртаан болган. Норжуң чеде бээрге, бүдүн боду кызыл хан аппарган орус солдат чыткан. Норжуңну коруп кааш, ол салаазы-биле имнээн-дир: оон боозунче айыткаш, бодунуң чүрээнче айыткаш. Аныяк кыс уруг ыглап-ыглап, балыгланган солдаттың хорээн шарып бергеш, Данзын-оолдуң чанынга сөөртуп экелген. Олчаан ол ийи солдаттарга Норжуң таварышпаан. Данзын-оолга сөөлүнде дайын соонда ужурашкаш, чугаалашканнар. Ол орус солдат эмненгеш, 2 ай хире болгаш база фронтуже чорупкан болган.

Дайын соонда Норжуң өг-бүлезиниң айыы-биле Танды районнуң Бай-Хаакка чурттап-амыдырап чораан. Бир кызынын уйнугу Айдың Серен-оол, хирург эмчи, база-ла кырган-авазының изин истеп, Донбасска балыгланган кижилерни чангыс эвес удаа эмнеп, дуза чедирген бооп турар.

Тыва Республиканың Национал архивиниң ажылының үндезини — төөгүнү шын кадагалаары. Кыргыс (Суукай) Норжуң Балчыр-ооловна 1996 чылдын август 8-те мөчээн. Википедияда база тыва эки турачыларнын тураскаалында бижээни 1973 чыл бооп турар.

TOP