Тыва Республиканың Национал архиви республикада чарлаттынган эп-каттыжылга чылында Россияның болгаш Тываның хөй нациялыг чоннарының эптиг-демниг чоруун, найыралын, езу-чаңчылдарын таныштырар.
Буддизмниң үндезиннери.
«Тыва чоннуң үндезин культуразын шын өөренип көөр болзуңарза, ында кандыг-даа чүүлду шын шинчилеп сайгарарын (теория познания), угаанны чагырып башкарарын (буддийский путь укрощения своего ума), хоозун шынарны өөренип алырын (теория пустоты), шын үзел-бодал деп чүүлдү (правильная мотивация) болгаш эмненирин-даа (медицина) өөредип турар. Ынчангаш чонуңарның чаагай езу-чаңчылдарын, үлегер домактарын кажан-даа утпаңар, ону сагып чоруңар!». Геше Лобсанг Тхуптен.
Кижи дириг амытан дээрге адыгуузун мугулай дириг амытанның деңнелинге бодаарга, оранчок бедик деңнелдиг амытан-дыр. Чогум кижи чаяалгазын чүге бедик деңнел дээрил? Чүге дизе ында ийи эртине бар.
1. Эртине угаан. Ол дээрге шинчээчи (способный к аналитическому мышлению) мерген угаан-дыр (мудрый ум). Кижи билбес чүүлдерин мерген угаан-биле катап-катап сайгарып тургаш билип алыр. Мерген угааны-биле шинчилээниниң туңнелинде, кижи мага-бодунуң беш (көөр, дыңнаар, чыттаар, амданнаныр, миннир) меделиниң кезектеринден угаап бодап, сайгарып көруп тургаш, кандыг-ла материалдыг чуулдерни кузээни-биле чогаадып кылып ап турар.
2. Эртине мага-бот. «Шын Өөредиг таварыштыр бодунуң асс-кежиин боду тургузуп, чедип ап болур байдалы долузу-биле кижиниң бодунда бар» — деп Үндезин Будда Шакьямуни Бурган бадыткаан. Өөредигниң оруу-биле чүгле кижи мага-боттуг дириг амытаннар чоруп шыдаар. Кижиден өске дириг амытаннарның тып, тургузуп шыдавас чүүлүн чүгле кижи амытан шыдаар. Ынчангаш кижи мага-боттуг дириг амытан кылдыр чаяаттынганын эртине чаяалга (драгоценное рождение) дээн ужур-утказы ындыг.
Чырык дуза – IV. – Геше Лобсанг Тхуптен. – Өг-буле болгаш амыдырал дугайында мерген угаадыглыг чагыг сумелер. – ООО «Тываполиграф». – Кызыл – 2023. – арыннар 6-7.
фото В.Иргит