Тываның алдарлыг улусчу эртемдени, аас чогаалының сураглыг чыыкчызы, чогаалчы 1934 чылдың апрель 10-да Чөөн-Хемчик (амгы Сүт-Хөл) кожууннуӊ ырлап чыдар кара суглуг, маңнык торгу чаткан-даа ышкаш, көгу-шыгы хөлбеңнээн Манчүректиң Үстүү-Чыраалыг-Ой деп черге хөй ажы-төлдүг малчын өг-бүлениң алды уругларының эң улуу бооп төрүттүнген.
Ачазы Киш-Чалаа Чопченеевич (уйгур-ондар, 1902-1970) Манчүректиң Хөлчүктүг сумузунуң сураглыг мөгези (Чалаа-Мөге дижир чораан), аңчы, одучу, тоолчу, каргыраалаар, хөөмейлээр кижи чораан. Авазы Балбыр уруу Серенмаа база-ла Алдан-Маадыр сумузунга төрүттүнген. Хөй ажы-төлдүг өг-бүлениң уруу.
Суг-Аксының чеди чыл школазын, Кызылдың башкы училищезин, совет-партия школазын, Кызылда күрүне башкы институдун дооскан. 1956 чылда Өвүрнүң Саглыга ажылдап тургаш, сураглыг тоолчу Ооржак Чаңчы-Хөөден тоолдар бижип эгелээн. Экспедицияларга, чыыштарга идепкейлиг киржип турганын барымдаалааш, 1966 чылда Н. А. Сердебов Ондар Дарыманы эртем-шинчилел институдунче ажылдаары-биле чалаан. Оон бээр 1990 чылдарга чедир 34 чыл дургузунда ол институттуң аас чогаал болгаш литература секторунга ажылдап келген. Ол үениң дургузунда Дарыма Киш-Чалааевич Тываның бүгү булуңнарынга чедип, аас чогаалын чыып келген.
Дарыма Киш-Чалааевич Ондар – тыва эртемниң база чечен чогаалдың хөгжүлдезинге, ылаңгыя тыва чоннуң эртинези аас чогаалын чыырынга, ону ооң өндүр чаагай үүжезин салгалдарга дамчыдып, суртаалдаарынга үлүг-хуузун киирген база бир онзагай кижилерниң бирээзи. Ооң чыып бижээн чогаалдары күчүлүг болгаш өлүм чок, ылаңгыя аныяк салгалга өртээ турбас белек бооп, төөгүге мөңгези-биле артар.
Аштаза-даа, суксаза-даа
Алдан-Маадыр чуртум херек.
Сургап, чагып, айтып турар
Суртаалдыг-ла авам херек.
Суксаза-даа, аштаза-даа,
Суму төвү чуртум херек
Сургап, чагып, айтып турар
Суртаалдыг-ла авам херек.
Алыс чуртум Алдан-Маадыр
Айдың чырык турар болзун
Арат чоннуң совхозтары
Амыр хөгжүп турар болзун.